Decenija i po gorčine

, ,

Istorijski arhiv „31. januar“ Vranje; Galerija Narodnog muzeja Vranje: „15 godina od NATO bombardovanja“, fotografije

Navršava se 15 godina od NATO bombardovanja Savezne Republike Jugoslavije. Agresija na našu zemlju počela je 24. marta 1999. godine posle 20 časova, što je predstavljalo i kraj međunarodnog prava.

Nebo Srbije i Crne Gore te 1999. godine 78 dana bilo je prekriveno avionima NATO alijanse. U tom periodu bilo je vojnih i civilnih žrtava, a pričinjena je i  ogromna materijalna šteta.

Odluka o napadu na našu zemlju doneta je bez odobrenja Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, pod izgovorom da se zaštiti albanska nacionalna manjina na prostoru Kosova i Metohije. Za neuspeh pregovora koji su vođeni u Rambujeu između Srbije i delegacije Albanaca sa Kosova i Metohije okrivljena je srpska vlada. Devetnaest zemalja NATO alijanse u proleće 1999. godine počele su bombardovanje jedne suverene države na Balkanu.

Dok su trajali vazdušni udari NATO alijanse, na prostoru Kosova i Metohije vođene su i neprestane borbe naših vojnih i policijskih snaga sa pripadnicima neregularne Oslobodilačke vojske Kosova.

Na područje Pčinjskog okruga prvi projektili   sručili su se 25. marta, oko 21 sat i 30 minuta. Meta napada bilo je područje Kukavice, šire područje Prohora Pčinjskog i severno od Bujanovca. 

Bombardovanje Vranja i okoline počelo je 30. marata kada je pričinjena velika materijalna šteta. Vazdušni  napadi nastavljeni su i tokom narednog meseca. NATO avijacija je 2. aprila u ranim jutarnjim satima, u 4 časa i 5 minuta granatirala kasarnu „1300 kaplara“.  Projektili agresorske avijacije ponovo su se  obrušili  5. i 6. aprila oko 11 časova, kada su bombardovane kasarne „1300 kaplara“ i „Sima Pogačarević“, kao i kasarna u Surdulici. Tada je  u blizini autobuske stanice u Vranju život  izgubilo dvoje ljudi, a više njih je teže i lakše povređeno.

Tih aprilskih dana u NATO bombardovanju život su izgubile dve mlade osobe. Prekinuta je mladost Irene Mitić iz Ribinca, koja je imala 16 godina i trinaestogodišnje Milice Stojanović iz Pavlovca.

Na područje Bunuševca 22. aprila u popodnevnim časovima za više od dva sata ispaljeno je 40 projektila. Tada je poginuo Dalibor Tasić iz Soderca koji je imao 17 godina. Ovo područje ponovo je granatirano nakon dva dana.

Mediji su bili meta agresorskih NATO bombardera 29. i 30. maja kada  su pogođeni  televizijski repetitor na Besnoj Kobili i Radio-televizijski toranj na Pljačkovici, severno od Vranja.

U nedelju 30. maja,  na dan Duhova,  razorni projektili su potpuno uništili četiri kuće u Vranju  u ulici Kraljevića Marka i Nemanjinoj i oštetili stotine objekata. Pod ruševinama svoje kuće život je izgubio Mane Anđelković, a njegova supruga je teško povređena.

Narednog dana u jutarnjim satima od agresorskih projektila u Donjem Nerdovcu poginula je još jedna osoba.

Meta napada bilo je i područje Bujanovca, kada je 19. aprila oko 8 časova na uglu ulica Karađorđa Petrovića i Beogradske odjeknula snažna detonacija. Ljudskih žrtava nije bilo ali je pričinjena velika materijalna šteta. Na područje bujanovačke opštine kod sela Borovca 19. maja agresorski avioni izručili su 16 projektila. Tom prilikom od gelera su oštećeni mnogi civilni objekti. Takođe na područje bujanovačke oštine 27. maja više projektila je ispaljeno na  Novo Selo i Bogdanovci.

U ataru sela Reljan kod Preševa u NATO bombardovanju 15. aprila stradalo je sedam pripadnika vojske Jugoslavije časno braneći svoju zemlju. Kasnije,  30. maja na ovo područje bačeno je  još 19 bombi.

Područje opštine Surdulica prvi put je napadnuto 30. marta iza ponoći, kada je u dvorištu Crkve u Jelašnici pala raketa velike razorne moći, koja nije eksplodirala.

Za mali grad Surdulicu tragičan dan bio je 27. april. U podne je ispaljeno 11 projektila koji su usmrtili šesnaest lica, a povređeno je više od 150 osoba.  Među njima je bilo dece, žena i staraca. 

Detonacije od agresorskih projektila odjeknule su 27. i 29. maja u Vlaškom Dolu. Surdulica je još jednom stravično napadnuta  31. maja iza ponoći, kada su se projektili obrušili na Specijalnu bolnicu za plućne bolesti i Dom staraca u kojima je život izgubilo dvadeset lica. To su bili pacijenti i izbeglice iz Kninske krajine, a više od 30 osoba je povređeno.

Na Vladičin Han u noći 11. maja ispaljena su  četiri razorna projektila. Pogođen je betonski most na Južnoj Moravi. Od  gelera poginulo je dvoje gimnazijalaca Gordana Nikolić i Milan Ignjatović, koji su se nalazili na oko 400 metara od mesta eksplozije, a ranjeno je još desetak meštana. Velika materijalna šteta pričinjena je na zgradama Doma kulture, Robne kuće i Skupštine opštine, kao i na stambenim objektima. Betonski most na Južnoj Moravi u Vladičinom Hanu koji se nalazi u samom centru grada,  na udaru NATO avijacije bio je  još tri puta i to 18.  28.  i 31. maja.

Nakon 78 dana bombardovanje naše zemlje je završeno. Poslednji projektili pali su 10. juna u 19 časova i 35 minuta na kasarnu u Uroševcu.

NATO agresija na SRJ okončana je Vojno-tehničkim sporazumom koji je  potpisan u Kumanovu 9. juna 1999. godine. Predstavlja sporazum između Međunarodnih bezbedonosnih snaga (KFOR) i vlada SRJ i Republike Srbije. Narednog dana, 10. juna usvojena je Rezolucija Saveta bezbednosti 1244. Prema Rezoluciji 1244 predviđeno je: prekid neprijateljskih dejstava između NATO snaga i snaga Vojske Jugoslavije i srpske policije; povlačenje Vojske Jugoslavije i Policije Republike Srbije sa prostora Kosova i Metohije u periodu od 11 dana; uspostavljanje zone bezbednosti od administrativne granice sa Kosovom i Metohijom unutar teritorije Republike Srbije i Crne Gore i to 5 kilometara na kopnu i 25 kilometara u vazduhu. Predviđena je i  obaveza snaga KFOR-a da razoružaju neregularnu Oslobodilačku vojsku Kosova. Nakon potpisivanja mirovnog sporazuma Savezna skupština je 24. juna proglasila prestanak ratnog stanja u SRJ.

U toku agresije na našu zemlju život je izgubilo oko 2500, a ranjeno i povređeno više od 12500 ljudi.

Nakon NATO intervencije sa prostora Kosova i Metohije, sa vojskom i policijom izbeglo je oko 200000 Srba i pripadnika ostalog nealbanskog stanovništva.

Albanci sa Kosova i Metohije su 17. februara 2008. godine jednostrano proglasili nezavisnost ove pokrajine. Republika Srbija nije priznala nezavisnost svoje južne pokrajine.

Radi sećanja na te stravične i bolne trenutke za naš narod, Istorijski arhiv u Vranju priredio je izložbu fotografskih snimaka, koji svedoče o razornom dejstvu NATO avijacije i žrtvama na području Pčinjskog okruga. Najveći broj predstavljenih fotografija nastao je zahvaljujući angažovanju fotoreportera lokalnog lista „Slobodna reč“, koji su uspeli da zabeleže i ovekoveče stravične prizore u danima bombardovanja.

Branka Janačković, arhivski savetnik, autor izložbe i kataloga