Povlačenje Derona na sever

Vranjska ostava potvrđuje ekonomsku snagu i bogatstvo plemena koje je u zaleđu razvijenijih kovničkih centara znalo da koristi i kuje novac koji predstavlja remek-delo arhajske umetnosti

Projekat se realizuje uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i stručnu pomoć Arheološkog odeljenja Narodnog muzeja u Vranju

U poslednjem nastavku našeg feljtona, zaokružićemo priču o Deronskoj ostavi novca. Na osnovu podataka da su takozvana trako-makedonska plemena kovala srebrni novac velike težine, među kojima se deronski ubraja u najteže, kao i nalaza komada ove provenijencije u ostavama u Aziji i Egiptu, pretpostavljeno je da su u ovom obliku bili prikladni i upotrebljivi za izvoz na istočno tržište.

POLITIČKA ŽARIŠTA

Stoga je od velikog značaja bila mogućnost da se ispita sastav srebra od kojeg je novac Derona kovan, posebno zbog okolnosti što analiza ove vrste nije rađena i što ostava iz Vranja sadrži materijal iz najranijeg monetarnog perioda na ovim prostorima. Iako analizom uzorka uzetog sa jednog oštećenog primerka može samo da se pretpostavi da je sastav metala i kod ostalih primeraka približno isti, došlo se do zanimljivog rezultata.

Metalografskim ispitivanjem ustanovljeno je da je uzorak sastavljen od zrnaca srebra koji su međusobno povezani, verovatno sinterovani, jer između zrna postoje izražene granice i pukotine sa dosta šupljina, što ne bi bio slučaj da je materijal dobijen topljenjem ili livenjem. Pretpostavka je da su komadi zagrevani na otvorenoj vatri, zatim kovani, ponovo zagrevani na otvorenoj vatri, pa kovani i opet zagrevani kako bi se dobile potrebne mehaničke osobine radi utiskivanja željenih reljefa. Srebro koje je upotrebljavano za kovanje nađeno je u elementarnom stanju, najverovatnije ispiranjem u potoku, što su potvrdile i analize u Institutu Vinča.

Ostava srebrnog novca starobalkanskog plemena Deroni iz Vranja, predstavlja jedine do danas potvrđene primerke Derona sa teritorije Srbije i najbrojniji je sačuvani nalaz njihovog kovanja na Balkanu. Iako se mišljenja stručnjaka o poreklu Derona i teritoriji koju su naseljavali razlikuju, postoji saglasnost u tome da njihov novac pripada grupi veoma retkog i ranog kovanja vezanog za kraj 6. i do sredine 5. veka p.n.e. Potiču iz vremena intenzivnih promena, kada plemena počinju da gube svoj intenzitet pod pritiskom snažnih kulturnih i političkih žarišta sa juga. Po svemu sudeći, promene koje su nastale na prostoru Vardara i Strume na kraju 6. veka i početkom 5. veka p.n.e., dolazak Persijanaca, s jedne, i jačanje makedonske države, s druge strane, uslovili su povlačenje Derona prema severu i severozapadu, gde će sredinom 5. veka p.n.e. predstavljati jezgro peonske države.

ISPIRANjE SREBRA

Iza njih je ostao novac velike vrednosti kao jedino svedočanstvo njihovog postojanja, ali i kao verna slika tadašnjeg sveta, njegove dinamične društvene i ekonomske strukture i složenih religioznih shvatanja.

S obzirom na to da ima veoma malo sačuvanog deronskog novca, ostava iz Vranja može da pruži dobar osnov za dalja sveobuhvatnija istraživanja njihovog kovanja: od nerazjašnjenog monetarnog sistema i značenja ikonografskih predstava, preko zapitanosti zašto su kovani ovako teški komadi u srebru koji su za to vreme predstavljali veliku vrednsot, pa do pitanja zašto je tako daleko od pretpostavljene matične teritorije nađena najveća ostava deronskog novca. Iako je ostava iz Vranja većim delom anepigrafska, ona je donela još jednu potvrdu pomena naziva ovog plemena i imena jednog od njihovih vladara.

Ova ostava je pružila dokaz i da je Aleksandrova oktodrahma autentična, te da je srebrno dobijeno ispiranjem, a ne flotacijom rude. Na kraju, Vranjska ostava potvrđuje ekonomsku snagu i bogatstvo plemena koje je u zaleđu razvijenijih kovničkih centara znalo da koristi i kuje novac koji predstavlja remek-delo arhajske umetnosti i nesporno unapređuje znanja istorijsko-numizmatičke prirode o najranijem razdoblju kovanja novca na području Balkana.