Ko su bili i gde su živeli Deroni

Vranjska zbirka Derona pronađena je najsevernije od svih ostava ove kategorije i sadrži veoma redak novčić Aleksandra Prvog, kralja Makedonije i Persije

Projekat se realizuje uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i stručnu pomoć Arheološkog odeljenja Narodnog muzeja u Vranju

O bogatstvu vranjskog kraja raznovrsnim numizmatičkim materijalom svedoče ostave novca na desetine pojedinačnih nalaza. Zahvaljujući ovoj okolnosti, ubrzo posle osnivanja Muzeja u Vranju 1960. godine, ustanovljena je i numizmatička zbirka koja danas broji preko 12.000 primeraka, o čemu ćemo pisati u poslednja tri nastavaka ovog feljtona.

EGIPAT I BALKAN

Među najznačajnije, najstarije i najređe primerke u zbirci ubraja se srebrni novac starobalkanskog plemena Derona. Radi se o većem delu sačuvane ostave od koje je u Muzej prispelo 25 primeraka, od čega 24 pripada Deronima, a jedan komad kovanju kralja Aleksandra Prvog, koji je u isti mah bio veliki kralj Persije i kralj Makedonije.

U kontekstu područja Severnog Egeja u arhajskom i ranom antičkom periodu, ima malo podataka o narodima koji su naseljavali tu oblast. Antički pisci, a posebno Herodot, grčki istoričar sa početka 5. veka, samo su se neodređeno interesovali za ovo područje. Herodot ga pominje u kontekstu persijskih osvajanja i govori o raznim plemenima samo usput i veoma neprecizno. Tako on, za ono malo plemena koja zaista spominje, koristi nazive „Peonci“ i „Tračani“ uz, kako naglašavaju arheolozi, zbunjujuću zamenu imena. On ih ne postavlja u tačan geografski kontekst, već ih umesto toga grupiše zajedno i govori samo o južnim oblastima blizu mora koje su mu bile pristupačnije i koje su odigrale važniju ulogu u istoriji Persijskih ratova. Sve ka severu ove zone prekriveno je velom tajni za Herodota, a kasnije i još više za savremene istraživače istorije ovog područja.

Derone sa primeraka iz ostave u Vranju ne spominje nijedan antički pisac i zato je važno navesti nekoliko značajnih ostava poznatih od ranije i uporediti ih sa ovom.

Uopšteno govoreći jedna od najvažnijih ostava arhajskog novca, koja uključuje i izvestan broj Derona, jeste ostava iz Asjuta, otkrivena u Egiptu 1968/69, koja je brzo razneta i prodata ali je, zahvaljujući radu numizmatičara Prajsa i Vagonera, rekonstruisana. Ova velika ostava koja datira iz 475. godine p.n.e. sadrži primerke iz bukvalno svake poznate kovnice iz arhajskog perioda. Druge ostave koje sadrže Derone su: ostava iz Zagaziga 1901. godine, ostava iz Štipa pronađena oko 1912. godine, ostava iz Fajuma oko 1913. godine, ostava iz Elmalija u Turskoj 1984. godine i ostava iz Veličkova. Interesantna je geografska rasprostranjenost ostava: Egipat i Persijski istok s jedne i Balkan sa druge strane.

VRANjSKA OSTAVA

Suprotno svim poznatim ostavama sa novcem Derona tipa triskeles, ostava iz Vranja se izdvaja iz više razloga. Prema rečima Aleksandrosa Camalisa, sa univerziteta Sorbona, vranjska zbirka Derona jedinstvena je po tome što je otkrivena najsevernije od svih ostava ove kategorije i što sadrži, a to je možda još važnije, primerak kovanja drugačiji od deronskog što naučnicima omogućava da izvuku zanimljive zaključke kako o datumu kovanja, tako i o opticaju novca. On pominje i da je i sam novčić Aleksandra Prvog veoma retkog tipa i da su u prošlosti takvi primerci smatrani za falsifikat. Njegovo prisustvo u vranjskoj ostavi dokazuje autentičnost ovog tipa i pomaže da se neka od pitanja koja se tiču ikonografije razjasne, ali se neka nova i postavljaju. Kada je ovaj novac kovan – odgovor je u rasponu od pre 530. do 460. godine p.n.e; gde su ovi primerci kovani – odgovor nije lako dati jer još nije objašnjeno ni gde se nalazila teritorija Derona; potom, ko su bili Deroni – odgovor je da ni njihova etnička pripadnost nije određena i na kraju, zašto su Deroni kovali novac – naučnici se i oko toga spore, jedni smatraju da su to radili iz komercijalnih razloga, drugi to pripisuju vojnim razlozima, a treći da je to bilo u vezi sa prisustvom Persijanaca u regionu.