Kalei Ivrania iz 1093. godine

,

Ova tvrđava se u 14. i 15. veku pominje kao vlasništvo kaznaca Miroslava, tepčije Kuzme, kaznaca Baldovina, ćesara Uglješe i vojvode Nikole Skobaljića

 Projekat se realizuje uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i stručnu pomoć Arheološkog odeljenja Narodnog muzeja u Vranju

Neka od najznačajnijih arheoloških svedočanstava o viševekovnoj istoriji Vranja svakako potiču iz utvrđenja Markovo Kale. Na ovom areheološkom lokalitetu život je započet još u praistoriji, nastavljen u kasnoantičkom i završen u ranovizantijkom periodu.

Srednjovekovno utvrđenje Markovo Kale nalazi se par kilometara severno od Vranja, uz put koji spaja Vranjsku i Leskovačku kotlinu, smešteno na grebenu nad ušćem Male u Devotinsku reku. U istorijskim izvorima nema pouzdanih podataka koji bi ukazivali na vreme građenja tvrđave, mada ga narodno predanje pripisuje Kraljeviću Marku. Utvrđenje je najverovatnije bilo u funkciji već od najranijeg pomena Vranja 1093. godine, pa kroz epohu Nemanjića, sve do konačne propasti srpske srednjovekovne države. U 14. i 15. veku pominje se kao vlasništvo kaznaca Miroslava, tepčije Kuzme, kaznaca Baldovina, ćesara Uglješe i vojvode Nikole Skobaljića. Tvrđava ostaje u funkciji i tokom turske vlasti na ovim prostorima gde se u zvaničnim popisima naziva „Kalei Ivrania“ – tvrđava Vranje.

Markovo Kale je nepravilne, izdužene trougaone osnove. Zaštićeno je masivnim bedemima sa južne i istočne strane, sa zapadne strane nalazi se litica, na severu branič kula, dok je na sučeljavanju južnog i istočnog bedema ugaona kula.

Tokom arheoloških istraživanja, koja su vršena pre više od dve i po decenije, otkriveni su ostaci arhitekture – delovi fortifikacija, stambenih građevina i crkve. Izduženi oblik grebena i topografija terena predodredili su odbrambena rešenja.

Budući da je pristup platou bio sa istočne strane, radi njegove zaštite podignut je bedem dužine oko 50 metara, na čijem je severnom kraju bila isturena jedna četvorougaona kula. Prostor na južnom platou podeljen je pregradnim zidom na dva dela, od kojih je jedan bio uzdignutiji. Ulaz u utvrđenje, branjen jednim isturenim zidom, nalazio se na južnoj strani višeg dela platoa. Ovde su otkriveni ostaci kule sa unutrašnje strane bedema, dve cisterne sa filter bunarima, kao i tragovi građevina koje su verovatno služile za stanovanje. Na donjem, nižem platou pravougaonog oblika, po površini sličnom sa prethodnim, otkriven je deo zapadnog bedema i jedna manja prostorija kvadratnog oblika. U središtu ovog branjenog prostora postoje ostaci crkve, zidine od pritesanog kamena, čiji je južni deo u celosti uništen. Na severnoj strani, u bedemu koji zatvara plato, nalazi se kapija kroz koju se silazilo do Devotinske reke.

Fortifikacije oba platoa i građevine u okviru branjenog prostora utvrđenja sačuvane su na nivou arheoloških ostataka. U znatno boljem stanju ostao je bedem na istočnoj strani grebena gde su očuvani tragovi šetne staze i parapeta sa zupcima. Pronađeni arheološki materijal od keramike, metala i stakla datovan je u vreme od 12. do 16. veka, dok današnji ostaci tvrđave potiču s kraja 14. ili s početka 15. veka.