Veliki Trnovac – rudarsko naselje

,

U neposrednoj blizini lokaliteta Gradište nalazi se rudnik antimona, a na četrdesetak kilometara odatle i rudnik Novo Brdo

Projekat se realizuje uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i stručnu pomoć Arheološkog odeljenja Narodnog muzeja u Vranju

U periodu oktobar – novembar 1985. godine vršena su arheološka iskopavanja na lokalitetu Gradište, u ataru sela Veliki Trnovac na raskrsnici puteva za sela Bresnicu i Mali Trnovac na desnoj obali Trnovačke reke, sedam kilometara od Bujanovca u podnožju istoimenog brda.

GRADIŠKI PITOSI

Nakon što su dva veća pitosa slučajno otkrivena u toku građevinskih radova na tom terenu (usled neadekvatnog iskopavanja potpuno uništena), pristupilo se stručnom arheološkom iskopavanju. Tom prilikom otkrivene su prostorije u kojima su nađeni pitosi bili pohranjeni. Na tom lokalitetu pronađeno je potom još šest pitosa – pet celih, od kojih dva oštećena neznatno, i jedan potpuno uništen pod težinom zemlje. Zajedničko im je da su svi imali poklopce od kamenih ploča (osim jednog koji je imao glineni), da je njihova unutrašnjost bila potpuno prazna i da su svi jednim svojim delom ukopavani u sloj zemlje pomešan sa pepelom i garom, a da im je drugi deo pokrivan finim žutim peskom sve do oboda. Osim objekta u kome su nađeni pitosi, uslovno nazvanog horeum, na lokalitetu Gradište su otkrivena još tri objekta. Na svima njima jasno se uočavaju faze gradnje, a iznad njih otkrivena su dva paralelna potporna zida.

Nalazi većeg broja fragmenata parapeta, kao i delovi kamene oplate, ukazuju na postojanje nekog većeg crkvenog objekta iz perioda ranog hrišćanstva. Svi otkriveni objekti pripadaju delu većeg rimskog naselja čiji tragove možemo pratiti u dužini od 150 metara prvacem zapad – istok. Veći deo pronađenog naselja nalazi se u ispod već postojećih objekata tako da je dalje istraživanje bilo onemogućeno. Otkriveni objekti polaze od same površine što ukazuje da je prethodnim mašinskim nivelacijama veći deo kulturnog sloja uništen. Zidovi su očuvani u visini od dva do tri metra.

ANTIČKI PUT TRNOVAC – ULPIANA

Nalazi dvoslivnog kamenog korita za flotaciju, delovi drvene konstrukcije za dovod vode, zasvedeni otvor na južnom zidu horeuma kao i potporni zid sa nišama, upućuju na zaključak da se najverovatnije radi o većem rudarskom naselju. Tome u prilog idu i podaci da se u neposrednoj blizini lokaliteta Gradište nalazi i rudnik antimona, a na četrdesetak kilometara odatle je još jedan rudnik – Novo Brdo. Naselje locirano na Gradištu živelo je u jednom dužem vremenskom razdoblju (keramički materijal oduhvata period od 3. do 6. veka). Prema profilima mogu se uočiti dva veća razaranja (tragovi požara) kao i mešanje slojeva.

Na bregu iznad naselja konstatovano je utvrđenje iz perioda Vizantije, čiji su paralelni bedemi na nekim mestima veći od tri i po metra. Keramika nađena u sondama pripada periodu 6. veka. Malo dalje od naselja vidljivi su tragovi nekropole. U profilu iznad puta mogu se uočiti grobovi sa konstrukcijom od opeke.

U toku arheoloških radova izvršeno je rekognosciranje terena bliže okoline i tom prilikom nađena su još dva vrlo interesantna objekta koji su se pružali duž antičkog puta Veliki Trnovac – Ulpiana. Prvi se nalazi tri stotine metara od Velikog Trnovca na jednom vrlo nepristupačnom uzvišenju koje lokalno stanovništvo naziva Azanjište. Radi se o zasvedenom objektu čiji je svod rađen od opeke sa zidnim malterom napravljenim od peska i živog kreča. Drugi objekat nalazio se stotinka metara od Azanjišta. Tragovi presušenog izvora u sredini objekta upućuju nas na pretpostavku da se možda radi o nekoj česmi. Objekat je kvadratne osnove rađen od kamena i opeke.