Huni razaraju Gradište Prvonek

,

Natpis „Exauda te dominus in die tribulationis“ potvrđuje običaj među starohrišćanskim neimarima da uz posao šalju jedni drugima dobre želje i molitve

Projekat se realizuje uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i stručnu pomoć Arheološkog odeljenja Narodnog muzeja u Vranju

U nekoliko narednih nastavaka čitaćete o naseljima Gradište Prvonek, Gradište u Velikom Trnovcu i Markove Kale kod Vranja, za koja se pretpostavlja da su stradala istovremeno.

Prvonek se nalazi u dolini Banjske reke, desetak kilometara jugoistočno od Vranjske Banje. Lokalitet Gradište je lokalizovan na strmom uzvišenju koje je prirodno zaštićeno sa južne i istočne strane, a na severnoj strani je povezano sa planinskim masivom u zaleđu. Ovaj lokalitet predstavlja višeslojno arheološko nalazište brnjičke kulture, kasnoantičko i ranovizantijsko utvrđenje sa ostacima naselja iz kasnog bronzanog doba.

NAPUŠTENA UTVRDjENjA

Po rečima Djorđa Jankovića, sa Filozofskog fakulteta u Beogradu, u vreme kada su nestala naselja Gradište Prvonek, Gradište u Velikom Trnovcu i Markove Kale kod Vranja i Kale u Klinovcu, nestale su i prestonice provincija – Skupi i Stobi, dva utvrđenja u Sirinićkoj župi (možda 548. godine), potom Debrešte kod Prilepa, kao i Skobaljić grad kod Leskovca. Po novelama cara Justinijana iz 535. i 545. godine, i podacima Prokopija, može se zaključiti da je tada provincija Druga Makedonija ukinuta, a da je glavni grad Dardanije postala Prva Justinijana, možda naseljena stanovnicima prethodne metropole, Skupija. Ove oblasti razorene su u napadima Huna – Kutrigura 539. i 544. godine. To potvrđuju i nalazi ostava novca ovog doba, kao i ostave lokalizovane dalje na istok ka Trakiji. Ostava iz Klinovaca kod Vranja iz 544. godine daje i datum osvajanja okolnih utvrđenja. U isto vreme bilo je i slovenskih napada. Tako se obrazovala oblast napuštenih utvrđenja, koja je obuhvatala jug Dardanije i Drugu Makedoniju.

Lokalitet Gradište Prvonek je utvrđenje nepravilnog oblika, prilagođeno konfiguraciji terena. Sastoji se iz podgrađa, donjeg grada i akropole, utvrđenih fortifikacionim bedemima sa dve linije odbrane. Jedini prilazni put do utvrđenja sačuvan je sa severne strane i vodi do glavnog ulaza koji je branjen kulom kružnog oblika. Na vrhu je akropola na kojoj se nalazi najvažniji arhitektonski kompleks, sastavljen od nekoliko objekata. Lice bedema građeno je od delimično pritesanog i lomljenog kamena u nepravilnom slogu, sa trpancem između, uz korišćenje krečnog maltera kao vezivnog sredstva. Širina bedema je različita i kreće se od metar, do nešto više od dva metra.

NATPIS IZ BIBLIJE

Pokretan arheološki materijal pronađen na ovom lokalitetu, kako navodi Gordana Stojičić, arheolog kustos Narodnog muzeja u Vranju, sastavljen je od fragmentovanih keramičkih sudova i sporadičnih predmeta od metala, kosti, kamena i stakla.

Keramički materijal, urađen od prečišćene peskovite gline, predstavlja proizvod domaćih radionica, osim nekoliko importovanih ulomaka amfora. Najspecifičniji nalaz predstavlja na tri dela razbijena, ali bezmalo cela krovna opeka (crep) sa natpisom: „Exauda te dominus in die tribulationis.“ Kako objašnjava Stojičićeva, radi se o citatu koji je zabeležen u Svetom pismu, početak Psalma 20 (19), potiče iz 4. veka, a u prevodu znači: „Da te usliši Gospod u dan žalosni.“ Ovaj natpis potvrđuje običaj među starohrišćanskim neimarima da uz posao šalju jedni drugima dobre želje i molitve.

Prilikom istraživanja jedne od prostorija na južnoj padini otkriven je sloj gara i šljake, debljine dvadesetak santimetara, što govori o postojanju peći za topljenje rude. Pronađeno je nekoliko primeraka bronzanog novca koji je hronološki opredeljen u period između 3. i 6. veka.