Terme iz doba Rimskog carstva

Iz prostorija za kupanje, znojenje i adaptaciju vodili su manji hodnici koje su koristili vlasnici vila kako bi tu dolazili direktno iz svojih odaja

Projekat se realizuje uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i stručnu pomoć Arheološkog odeljenja Narodnog muzeja u Vranju

Lokalitet Crkvište, kojim ćemo se baviti u dva nastavka, nalazi se u Preševskom polju, u ataru sela Žujince. Rekognosciranja obavljena sredinom šezdesetih godina ukazuju da je reč o naselju koje se tokom svog dugog života postepeno menjalo izgradnjom novih i negacijom starih objekata.

VILE PLEBSA

Terme su u Rimskom carstvu bile izuzetno omiljene i značajne i karakteristične za rimsku kulturu, da ubrzo postaju nezaobilazni deo monumentalnih javnih spomenika. Ključna promena do koje je došlo u formiranju obrasca termi vezana je za izgradnju prvih javnih termi u Rimu (Agripine terme na Marsovom polju iz oko 33. godine pre n. e.). One su istovremeno i prethodnice velikih carskih termi koje su nosile grčko ime – Lakonsko kupatilo, a koje je prvi podigao Neron. Posle toga svaki vladar će svoje doba obeležiti i monumentalnim carskim termama, ali nijedna od njih neće prevazići veličanstvenost Karakalinih i Dioklecijanovih.

Carske terme, čiji se broj naglo povećava od 1. veka, učinile su pristupačnim (besplatno ili uz malu novčanu nadoknadu) svima luksuz kupanja i smatralo se da su to bile „Vile plebsa“. Unutar termi čovek je mogao naći sve moguće zabave – biblioteke, staze za trčanje, tremove za šetnju, sunčanje, razgovore, igranje lopte i vežbanje raznih veština. Samo kupanje bilo je dug i aložen postupak: čovek se skidao u garderobi – apoditerium (ostajući u tunici, ogrtaču i sandalama), zatim je ulazio u mlaku prostoriju – tepidarium (gde se telo navikavalo na toplotu), pa u parno kupatilo – sidatorium (gde je pregrejan i suv vazduh izazivao znojenje i gde je čovek dugo sedeo i povremeno se iz okruglih bazena polivao vodom), zatim je dolazilo mazanje (čovek bi najpre specijalnom spravom – strigilom na neki način ispilingovao telo, a onda bi maser mirisnim uljima obrađivao svaki mišić) i na kraju skakanje u bazen sa mlakom ili, za one najhrabrije, hladnom vodom. Za ogladnele bilo je prodavnica sa različitim poslasticama i grickalicama.

Žujince – terme su daleko skromnije od ovih carskih, ali urađene po sasvim istom principu.

MERMERNI PODOVI

Na ovom terenu radili arheolozi Narodnog muzeja u Vranju i Arheološkog instituta u Beogradu. To je višeslojno nalazište, gde primarno mesto pripada kasnoantičkom naselju i nekropoli. Na celom ovom prostoru registrovani su brojni nalazi antičke i praistorijske, ali i kasnosrednjovekovne i turske keramike, dok na postojanje objekata pod zemljom ukazuje ne samo konfiguracija terena, već i različita boja i visina trave. Kako zaštitnim arheološkim iskopavanjima uz trasu postojećeg autoputa (mart 2003) nisu otkriveni nikakvi arhitektonski ostaci, zaključeno je da pokretni arheološki materijal pripada naselju koje se u potpunosti nalazi zapadno, a raznet je po okolnom terenu stalnom obradom zemlje. Iskopavanja koja su nastavljena iste godine u aprilu i maju, bila su stoga usmerena na prostor severno od puta koji povezuje sela Bukurevac i Žujince, koji meštani nazivaju Crkvište.

Kao i sve terme koje odlikuje strogo funkcionalni oblik građevine (kvadrat) i ove se uklapaju u uobičajeni plan sa prostorijama za kupanje u hladnoj i toploj vodi, znojenje i adaptaciju tela između te dve ekstremne temperature. Registrovano je deset prostorija i tri kade u obliku polukružnih apsida rađene od hidrauličnog maltera. Ono šte zbunjuje arheologe su pravougaoni pilastri koji se nalaze sa spoljne strane. Zanimljivo je da je u pojedinim prostorijama konstatovan pod od mermernih ploča sa opekom i malterom. Iz prostorija za kupanje, znojenje i adaptaciju vodili su manji hodnici, što ukazuje na pretpostavku da su ih koristili vlasnici vila koji su tu direktno dolazili iz svojih odaja. Na osnovu nalaza pretpostavlja se da je voda do termi dopremena sa dosta udaljenog prostora (okolnih brda) keramičkim vodovodnim cevima.

(KOMPLETAN TEKST PROČITAJTE U ŠTAMPANOM IZDANjU)