Povezanost južnomoravskog i sofijskog područja

Vinčanska kultura je bila tehnološki najnaprednija praistorijska kultura u svetu, a najjasniju sliku o tom periodu pruža stratigrafija Pavlovca

U vremenu 1952 – 1953. godine urađeno je prvo rekognosciranje područja Vranja i okoline u okviru rada Arheološkog instituta SANU. Ubrzo zatim, 1955. godine,  preduzeta su prva sistematska iskopavanja u Pavlovcu na lokalitetima Čukar i Gumnište.

GRUBA KERAMIKA

Ovi lokaliteti leže na granici između Donjeg i Gornjeg Pavlovca. Čukar se proteže u pravcu severozapada preko jednog rta prema Moravi, prema istoku sa druge strane, te jugozapadno preko potoka Pavlovačke doline. Ovaj deo terena je poznat kao Selište ili Barak. Južno odatle, na desnoj obali potoka, na kosi koja prati dolinu Morave, nalazi se lokalitet Gumnište.

Utvrđeno je da je neolitski period zastupljen u svim svojim osnovnim fazama i to i starčevačkom (Starčevačka kultura je srednjoneolitska kultura koja se rasprostirala na centralnom Balkanu. Ime je dobila po lokalitetu Starčevo, nedaleko od Pančeva. Sredinom pedesetih godina 20. veka, istraživanja su vršili Milutin i Draga Garašanin) i vinčanskom grupom (Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoeneolitsku kulturu Evrope, između prvih vekova 5. milenijuma pre nove ere i prvih vekova 4 milenijuma pre nove ere. Prostirala se od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu, odnosno obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Rumunije, Makedonije i Bosne i Hercegovine. Vinčanska kultura je bila tehnološki najnaprednija praistorijska kultura u svetu, sa njena dva osnovna perioda, vinčansko-tordoškom i vinčansko-pločničkom fazom. Najjasniju sliku o ovom periodu pruža stratigrafija Pavlovca. Ovde, u stvari, postoje dva susedna lokaliteta Čukar, znatniji i veći, i Gumnište. Najstariji sloj na Čukaru vezuje se za pojavu većih nepravilnih jama ukopanih u zdravicu, a koje po svom arheološkom inventaru pripadaju i jednoj i drugoj grupi.

Keramički materijal ovog lokaliteta, sem grube obične i monohromne keramike, odlikuje se grnčarijom sa slikanim ornamentima koji su izvedeni, uglavnom, crnom bojom na crvenoj ili svetloj podlozi. Ovi elementi, po M. Garašaninu, ukazuju na kasnu fazu strčevačke evolucije.

VINČANSKA KUĆA

Na Gumništu se, pak, na nalazima keramike otkriva i spiralna ornamentika slikanja, što ukazuje na horizontalnu stratigrafiju i može da se veže za period koji neposredno prethodi početku vinčanske kulture.

Na taj pravac u izvesnoj meri ukazuju i drugi rezultati istraživanja, poput onih na nalazištu lokalne Kriš varijante starčevačke grupe u Erdelju. Naročito je važno istaći postojanje različitih varijanti slikane keramike koja je u istim vidovima i sa istim geometrijskim motivima kao na Čukaru, tipična za nalazišta ranog neolita sofijskog polja, koja se može opredeliti kao lokalna starčevačka varijanta pod imenom grupe Kremikovci. Ovo ukazuju ne užu povezanost južnomoravskog, nišavskog i sofijskog područja u okviru starčevačke grupe. To posebno dolazi do izražaja kada se ima u vidu da su izvesni elementi, kao slikanje bojom vinskog taloga, u osnovi strani starčevačkoj grupi Podunavlja, gde se javljaju samo izuzeci.

I u pogledu elemenata vinčanske kulture, sa njenim dvema fazama, vinčansko-tordoškom i vinčansko-pločničkom, moguće je istaći izvesne lokalne odlike.

Tipovi zgrada ovde ne odstupaju od uobičajenih formi tipičnih vinčanskih četvrtastih kuća, čiji su zidovi konstruisani sa velikim koljem. Jedna kuća ovog tipa ispitana je u vinčansko-pločničkom sloju na Čukaru.

(KOMPLETAN TEKST PROČITAJTE U ŠTAMPANOM IZDANjU)