Ključno pitanje, ili dijagnoza, srpskog društva, s kraja osamdesetih, kada se već naslućivao krah jednopartijskog sistema, sa jedne, a pomaljala se, u obrisima, demokratska opozicija, pre svega ona sa jakim nacionalnim nabojem – bile su najpre teorijske rasprave o odnosu države i demokratije. Još u Siminoj 9a, po mnogim mišljenjima ključnom mestu srpskog disidentstva ili “disidentstva”, u raspravama Borislava Mihajlovića Mihiza, Žike Stojkovića, Miće Popovića, Antonija Isakovića, Dobrice Ćosića i svih koji su, stalno ili povremeno, učestvovali u debatama o srpskom nacionalnom pitanju, jasno se vidi dilema koja će obeležiti sledećih pola veka: država (il)i demokratija.
Ubrzo, iz domena teorije, ova suštinska odrednica savremene domaće političke misli, dobija i praktično otelotvorenje u delovanju pojedinaca i političkih stranaka koje su određivale sudbinu Srbije, njenih građana, ali i celog regiona.
U čemu su se razlikovala gledišta po ovom pitanju?
Ne zalazeći previše u teorijski osnov, postojale su – a i danas su tu oko nas, prisutni i uticajni u društvenom i političkom životu – oni pojedinci i istranke, koji su smatrali da je najvažnije formirati i formatirati Državu Srbiju. Način na koji bi to trebalo učiniti podrazumevao je i demokratiju, ali samo u meri u kojoj je to nužno i neophodno.
Osnovno oružje bi bila brojčana i vojna nadmoć u odnosu na druge narode ondašnje Jugoslavije. U svakom slučaju, prioritet je bilo teritorijalno uokvirenje, sa jasnim granicama, po mogućnosti sa – ako ne svim, a ono barem većinom srpskog stanovništva koje je obitavalo u bivšoj SFRJ.
Zagovornici tog puta su smatrali: kad se vaspostavi takva država, onda dolazi na red demokratija i sve ono što ona podrazumeva, uređen sistem, pravnu državu, kolektivna i individualna prava, podelu vlasti, regularan izborni sistem, sobodu medija…
Zagovornici, oni malobrojniji, drugog pristupa tvrdili su da je, u postojećim okolnostima, zaštita srpskoga stanovništva, a to je bio glavni cilj i jednih i drugih nacionalno osvešćenih – nije moguća bez demokratske Države Srbije. Legitimna, demokratska vlast, dobijena na fer i poštenim parlamentarnim izborima, u trenutku kad se raspadao Istočni blok, a i rasplet u SFRJ bio na domet puške – smatrali su zagovornici ovog pravca – bio bi najefikasniji način da se zaštite Srbi u Hrvatskoj, BiH, Makedoniji… Kosovo se tada retko spominjalo, jer je ono smatrano „našim“.
Čak i u eventualnom ratnom raspletu, takva Srbija bi, zahvaljujući demokratskom imidžu, na ovaj način mnogo efikasnije mogla da traži saveznike, i formira Državu pod čijom kapom bi se našla većina Srba.
Da ne bude nejasnoća, i ova grupa je demokratiju posmatrala kao sredstvo, a ne kao cilj društvenih promena.
(Više kao fusnota, zarad mlađih čitalaca, treba možda podsetiti, da je, nakon rušenja Berlinskog zida, postojala realna mogućnost da Srbija među prvima u ovom delu Evrope, nakon transformacije SKS u SPS, formiranja prvih opozicionih stranaka – učini taj korak i mnogo pre Poljske, Mađarske, Čehoslovačke, iskorači iz tog jednopartijskog društvenog sistema.)
Srpska politička i društvena eleita, uz nepodeljenu podršku većine pojedinaca iz ešalona „država, pa demokratija“, odlučila se, i to prekasno, za prvu varijantu. Fingirani su krajem 1990. godine višestranački izbori i SPS Slobodana Miloševića je pobedio ubedljivo.
Epilog bi mogao stati u jednu rečenicu: Čehoslovačka je dobila Vaclava Havela, a Srbija Dobricu Ćosića, i sa njim i ideje i politiku koja se oslanjala na podelu teritorija, „humanu razmenu stanovništva“, ratove, unesrećene ljude bez domova…
Dobili smo i Državu, doduše malo faličnu i sa aspekta (planirane) teritorije, još više demokratije, ali to je naša stvarnost.
Onda su se stvari vratile, po mnogim mišljenjima, tamo i gde su počele – na Kosovo. Ovoga puta bez rudara iz Trepče i Miloševića, ali sa Aleksandrom Vučićem, na jednoj, i Hašimom Tačijem, na drugoj strani. Srbija je opet, kao i tih osamdesetih godina, ponovo pred istim dilemom: država (il)i demokratija.
Kada slušate kakofoniju dominatnih zvukova koji dopiru javnosti, u ušima vam, sasvim sigurno odzvanja jedna sintagma, pojam, geografska, ali i nacionalna odrednica – Severno Kosovo.
A, u društvu ponovo gotovo ista rasprava koja se ne zasniva na ljudima, već na teritoriji. Važno je sačuvati Sever Kosova, a onda ćemo, kad-tad, vratiti i ostatak Svete Srpske Zemlje, grme nacionalni delatnici dok to isto šapuću aktuelni politički predvodnici.
Nema jasnog odgovora šta ćemo sa enklavama ili Pomoravljem, u kojem, brojčano, živi veći broj Srba nego na Severu. Ali je zato vrlo decidna poruka na drugi deo ove istorijske i, po Srbiju, presudne dileme.
Kada rešimo problem Kosova, onda ćemo, je li, uspostaviti nezavisno sudstvo, razdvojiti Vladu, Parlament i predsednika države, nećemo proganjati opoziciju i uvešćemo slobodu medija. Dekretom, valjda.
Srbija, očigledno, nije izvukla nikakve pouke iz svoje bliske prošlosti. Zato ne razumem, i pored najbolje volje, sve oni koji smatraju da ishod ovakve politike može biti drugačiji.
Prosto k’o pasulj, što bi rekao naš omiljeni vođa Aleksandar Vučić.
(Autonomija)
Pratite InfoVranjske.rs i na Facebook stranici portala.