Je li važno ko sjedi na Andrićevom vencu: Opozicionari iz Srbije i Crne Gore o odnosima dviju država

Vukašin Obradović objavio je na portalu iz Republike Crne Gore „Vijeste“, pod nazivom „Je li važno ko sjedi na Andrićevom vencu: Opozicionari iz Srbije i Crne Gore o odnosima dviju država“.

Portal InfoVranjske.rs tekst Vukašina Obradovića prenosi u celosti i bez dodatnih izmena.

Obradović: Je li važno ko sjedi na Andrićevom vencu?

Ivan Vuković (DPS): Nema razlike između vlasti i opozicije u Srbiji kad je odnos prema Crnoj Gori u pitanju

Srđan Milivojević (DS): Mi Crnu Goru poštujemo kao nezavisnu i međunarodno priznatu državu

Ivan Vujović (SDP): Velikorsrpstvo, to jest, četništvo, ili čak ljotićevstvo, snažna je politička paradigma u Srbiji

Pavle Grbović (PSG): Uvijek glasnije odjeknu zabrinjavajuće poruke o „srpskom integralizmu“

“Ne mislim da je nužno najvažnije da li na Andrićevom vencu sjede Aleksandar Vučić, Boris Tadić ili Tomislav Nikolić. Plašim se da je Crnoj Gori svejedno i da u Srbiji gotovo da ne postoji niko ko je spreman da kaže – Crna Gora je nezavisna, međunarodno priznata država koja ima pravo da odlučuje o sebi, o tome kako će izgledati njeno ustavno uređenje…”.

Ovaj stav Ivana Vukovića, potpredsjednika opozicione Demokratske partije socijalista (DPS), izrečen u jednoj TV emisiji, u velikoj mjeri oslikava gledište dijela crnogorske javnosti o odnosima Beograda i Podgorice. U eksplikaciji te teze još je određeniji jedan ovdašnji eminentni istoričar, koji smatra da “u Srbiji značajan dio intelektualne elite gleda na isti način na Crnu Goru, baš kao što nema razlike između vlasti i opozicije kad je odnos prema Crnoj Gori u pitanju”.

Elaborarijući ovu tezu, potpredsjednik DPS-a ističe da, ukoliko zanemarimo stavove jednog broja intelektualaca, univerzitetskih profesora i političara koji, u ovom trenutku, ne uživaju značajniju podršku javnosti, na društveno-političkoj sceni Srbije ne postoji niko čiji odnos prema Crnoj Gori nije paternalistički i motivisan željom za političkom dominacijom.

“U javnom diskursu, referendum o crnogorskoj nezavisnosti i dalje se interpretira kao momenat ‘odvajanja od Srbije’, postojanje nacionalnog identiteta Crnogoraca se, u najboljem slučaju, toleriše, naše pravo na sopstveni jezik i pravoslavnu crkvu doživljava se kao blasfemija, a naši vanjskopolitički izbori, u prvom redu ulazak u NATO, kao izdaja sopstvene istorije i tradicije. Logična je to posljedica sveobuhvatne, veoma intenzivne i dugotrajuće političko-medijske kampanje koju, u različitim formama, sprovode generacije velikosrpskih nacionalista”, kaže Vuković i naglašava da osim časnih izuzetaka, poput Koče Popovića, Marka Nikezića, Latinke Perović i Ivana Stambolića, srpska politička elita već duže od jednog vijeka na Crnu Goru gleda kao na unutrašnje političko pitanje.

“Umjesto da se iskreno prihvati kao blizak i dobronamjeran susjed Srbije, Crna Gora se u kontinuitetu pokušava omalovažiti, nerijetko i kriminalizovati, njena nacionalna i kulturna prepoznatljivost relativizovati, njena državnost u suštini obesmisliti – u konačnom, nastoji se osporiti njeno pravo da odlučuje o sopstvenoj sudbini”, izričit je Vuković.

POLITIČKA PARADIGMA SRBIJE

Komentarišući Vukovićev stav, Srđan Milivojević, predsjednik u Srbiji opozicione Demokratske stranke (DS), partije na čijem čelu se nalazio Boris Tadić, kaže da “Srbija ne treba da bira domaćina tuđe kuće, niti da se trudi da ometa Crnu Goru na putu evropskih integracija”.

“Mi Crnu Goru poštujemo kao nezavisnu i međunarodno priznatu državu, čiji suverenitet i unutrašnje odluke moraju da budu izvan domašaja političke manipulacije iz Beograda – bez obzira s koje strane političkog spektra ona dolazila”, mišljenja je Milivojević.

Pavle Grbović, predsjednik Pokreta slobodnih građana (PSG), srpske parlamentarne opozicione stranke, razumije odakle dolaze ovakve impresija u Crnoj Gori o srpskoj opoziciji.

“Uvijek glasnije odjeknu zabrinjavajuće poruke o ‘srpskom integralizmu’ nego višegodišnji rad na stvaranju dobrih odnosa. Na kraju krajeva, zna se čiji stranački aktivisti su dolazili u Crnu Goru da sprovode kampanju i utiču na izbornu volju građana. Svakako nisu aktivisti opozicionih stranaka, tako da s te strane nema nikakvog razloga za strah ni za zebnju od promjena u Srbiji. U kontekstu odnosa Srbije i Crne Gore, te promjene mogu da budu samo nabolje”, ističe Grbović.

Ivan Vujović, predsjednik Socijaldemokratske partije (SDP) Crne Gore, naglašava da srpska politička alternativa nije homogena struktura i da u njoj ima i onih, još uvijek u manjini, koji su protiv Vučića i zato što je on “izdanak velikosrpske politike devedestih”, dodajući da te snage zaslužuju svaku podršku.

“Nesporna je činjenica da jedan značajan, odnosno dominantni dio srpske političke i intelektualne elite nije izvukao nikakve pouke koliko je bila pogubna velikosrpska politika, koja je tokom devedesetih najviše uticala na sveopštu destrukciju čije posljedice još osjećamo. Velikorsrpstvo, to jest, četništvo, ili čak ljotićevstvo, je snažna politička paradigma u Srbiji. Dok je tako, zatvarati oči pred tom očiglednošću je neoprostivno političko sljepilo i ne pomaže demokratskim snagama u toj zemlji”, kazao je Vujović.

Srđan Milivojević, s druge strane, tvrdi da srpski režim, oličen u Aleksandru Vučiću, godinama vodi politiku trgovine identitetima i nacionalnim osećanjima – kako u Srbiji, tako i u regionu. U slučaju Crne Gore, naglašava predsjednik DS-a, to je uključivalo i višegodišnju političku igru s tadašnjom crnogorskom vlašću, u kojoj su lažno sukobljeni narativi korišćeni za jačanje autokratske kontrole u obje zemlje.

“Demokratska stranka ne učestvuje u toj igri. Mi ne rasprodajemo zemlju, ne trgujemo nacionalnim interesima i ne podržavamo instrumentalizaciju identitetskih pitanja radi očuvanja autoritarne vlasti. Za razliku od režima, mi Crnu Goru poštujemo kao nezavisnu i međunarodno priznatu državu, čiji suverenitet i unutrašnje odluke moraju da budu izvan domašaja političke manipulacije iz Beograda – bez obzira s koje strane političkog spektra ona dolazila”, dodaje Milivojević.

Pavle Grbović ističe da značajan dio opozicije u Srbiji čine stranke, poput PSG-a, koje nikada nisu zloupotrijebile političku moć i nanijele štetu ni građanima Srbije, a kamoli susjednih zemalja.

“Za razliku od SNS-a (Srpska napredna stranka), nismo i nikad ne bismo zloupotrebljavali činjenicu da veliki broj Srba živi u okolnim zemljama i preko njihovih političkih predstavnika koji su logistički, politički i na svaki drugi način sponozorisani od strane Beograda, pokušavali da sputamo ili usporimo demokratski razvoj tih zemalja. Istorijski je dokazano da to ne donosi ništa dobro nikome”, dodaje predsjednik PSG-a.

REZULTAT VELIKOSRPSKIH PRETENZIJA

Na ovakvo uvjeravanje u dobre namjere dijela srpske opozicije, Ivan Vuković odgovara da bi “kao građanin Crne Gore kojem je veoma stalo do sopstvene države, ko želi da ona gradi najbolje odnose sa susjedima, uključujući Srbiju u kojoj, kaže, ima mnogobrojnu rodbinu i prijatelje, i ko se iskreno nada evropskoj budućnosti čitavog regiona – bio veoma srećan kad bi razgovor na ove teme ostao u domenu teorije”.

“Pa, ipak, ne možemo smetnuti s uma da je, početkom prošlog vijeka, država Crna Gora već jednom nestala kao rezultat velikosrpskih pretenzija. Štaviše, tragično iskustvo raspada socijalističke Jugoslavije i, posljedično, užasan period društveno-ekonomskog propadanja koje je Crna Gora doživjela u tom vremenu, takođe imaju velikosrpski nacionalizam kao dominantan lajtmotiv. I, umjesto da je pod ruševinama bivše države taj politički vampir konačno upokojen (budući da govorimo o crnogorsko-srpskim odnosima, književna metafora mi se čini adekvatnom), on danas djeluje veoma živo i, imajući u vidu opšti nered na globalnom političkom planu, veoma ambiciozno”, objašnjava potpredsjednik DPS-a.

n ističe da iz Beograda opet slušamo iste one poruke “brige za srpski narod” iza kojih su, tokom devedesetih, ostala prazna srpska ognjišta i pune tuđe grobnice.

“Štaviše, Vučić, (Milorad) Dodik, (Andrija) Mandić, (Milan) Knežević i ostali prevaziđeni balkanski političari koji građanima nijesu u stanju da ponude ništa primjereno životu u savremenoj Evropi, vjeruju da je došao njihov trenutak i da treba iskoristiti prilike propuštene unazad tri decenije. U toj računici, za nezavisnu, građansku, multietničku i evropsku Crnu Goru nema mjesta”, izričit je Vuković.

Najveća slabost u plasiranoj slici o nepostojanju suštinskih razlika između Vučića i srpske opozicije u odnosu prema Crnoj Gori, po nekim mišljenjima je činjenica da najveći dio oponenata vladajućem SNS-u iz Srbije ima veoma kritički stav prema strankama bivšeg Demokratskog fronta (DF), koji se u Podgorici najčešće kontektulaizuje kao nosilac i izvršilac velikosrpskih ideja.

Za Srđana Milivojevića, stranke koje se u crnogorskoj javnosti predstavljaju kao “prosrpske”, zapravo su dio političkog aparata Aleksandra Vučića.

“One nisu prosrpske – one su provučićevske. A ništa što je provučićevo ne služi srpskom narodu, niti štiti bilo kakve nacionalne interese. Naprotiv, sve što je vezano za Vučića i njegov sistem postoji isključivo da bi se produžio život autoritarnog, mafijaškog režima koji vlada Srbijom, koji je direktna prijetnja srpskim nacionalnim interesima. Zato mi ne možemo biti u prijateljskim ili partnerskim odnosima sa strankama koje otvoreno podržavaju Vučića”, objašnjava predsjednik Demokratske stranke.

Pavle Grbović kaže da donekle može da razumije vezanost tzv. “prosrpskih stranaka” za predstavnike zvaničnih institucija u Beogradu, ali da ne razumije i ne želi da nalazi opravdanje za njihovu odvojenost od društvene realnosti u Srbiji.

“Nema tu previše prostora za mistifikaciju. Njihov odnos prema SNS-u je baziran na lukrativnim osnovama, a zauzvrat oni predstavljaju politički taster koji se aktivira kad i na način na koji je to u interesu Aleksandra Vučića. Uglavnom je to slučaj kad treba usporiti evropski put Crne Gore, što je Vučićeva bolna tačka jer više ni po jednom jedinom parametru ne može da nosi titulu samoproglašenog lidera u regionu”, ističe on.

Ivan Vuković, s druge strane, primjećuje da još od vremena kad je Socijalistička narodna partija (SNP), nekad vodeća opoziciona snaga u Crnoj Gori, “zanoćila sa (Slobodanom) Miloševićem, a probudila se s (Vojislavom) Koštunicom”, prosrpske stranke u Crnoj Gori, danas okupljene oko nekadašnjeg DF-a, uvijek sarađuju s onim ko je na vlasti u Srbiji. Taj politički odnos, prema njegovim rečima, počiva na jasnom principu subordinacije, odnosno bespogovornog služenja samoproglašenih lidera Srba u Crnoj Gori samoproglašenim liderima Srba u regionu.

“Zvanični Beograd koristi svoju političku poslugu u Crnoj Gori kako bi, pod izgovorom zaštite interesa srpskog naroda, uspostavio političku, ekonomsku i medijsku dominaciju u našoj državi. Istovremeno, oni koji u Crnoj Gori djeluju u skladu sa srpskim državnim interesima, a protivno interesima sopstvene države, za tu vrstu političke usluge bivaju bogato nagrađeni. Zato i ne treba da čudi činjenica da se u rukovodstvu nekadašnjeg DF-a danas nalazi značajan broj izuzetno imućnih pojedinaca koji su, navodno se boreći za ‘srpsku stvar’ u Crnoj Gori, razvili višemilionske biznise i stekli vrijedne nekretnine širom Crne Gore i Srbije. I, zato će, jednom kad se desi promjena vlasti u Srbiji, lideri prosrpskih partija u Crnoj Gori bez problema nastaviti da služe interesima zvaničnog Beograda”, stav je Vukovića.

VAŽNIJI “KONSTRUKCIONI PROBLEM”

S njegovim tezama je uglavnom saglasan Ivan Vujović, ali on smatra da je mnogo važniji “konstrukcioni problem” sa kojim se moraju suočiti oni koji se “legitimno osjećaju Srbima u Crnoj Gori”.

“A to je da li je njima Crna Gora ili Srbija matična država, da li je njihov predsjednik recimo predsjednik Crne Gore, ko god on bio, ili, u skladu sa Lomparovim (Milo) konceptom ‘srpskog integraizma’, Vučić ili neko poslije njega kao predsjednik Srbije. Ovdje se radi o konceptualnom vrednosnom konfliktu – da li mi naša društva želimo da gradimo kao moderna građanska ili kao etnonacionalna”, naglašava predsjednik SDP-a uz napomenu da, bez obzira na sve, nema dilemu da bi Vučićev pad, pa i u ovakvim okolnostima alternativne scene u Srbiji, bio velika stvar koja bi dala toj državi šansu da prodiše.

Na kraju, umjesto bilo kakvog zaključka, jedino što je donekle jasno je to da se radi o klasičnoj balkanskoj šizofrenoj situaciji. Jer, za ovdašnje opozicione stranke, stavovi oponenata aktuelnoj vlasti u Srbiji, u odnosu prema Crnoj Gori, suštinski se ne razlikuje previše od politike Vučićevog režima.

S druge strane, ta ista opozicija se svim silama upire da dokaže, između ostalog, žestokom borbom protiv srpskih vlasti, kako nema ama baš nikakvih dodirnih tačaka, pa ni po pitanju odnosa prema Crnoj Gori, s Aleksandrom Vučićem, ali i sa ovdašnjim prosrpskim strankama. Koje su, opet, prema crnogorskim opozicionarima, glavni promoteri velikosrpskih pretenzija Vučićevih, ali, sljedstveno pojedinim ovdašnjim tvrdnjama, i stavova srpske opozicije. Koju eksdeefovci ne mogu očima da vide.

Tako se, još jednom, potvrđuje da logika na ovom prostoru nije baš od velike pomoći pri razumijevanju crnogorsko-srpskih odnosa.

Đukić: Srbija u dva svjetla

Analitičar Stefan Đukić se slaže da je opozicija u Srbiji prilično raznovrsna i u stavovima raznorodna, za razliku od režima Aleksandra Vučića, koji je mahom monolitan. Odustvo nijansiranja političke scene u Beogradu, on ocjenjuje kao “projekciju koja ima namjeru da oslika Srbiju u dva moguća svjetla”.

“Jedno je da je Srbija vječni i neprekinuti najbolji prijatelj i brat Crne Gore, a drugo da je Srbija arhineprijatelj i uzrok svog zla u Crnoj Gori. Koje god stanovište da se zastupa, vidi Srbiju i srpsku politiku kao monolitnu, zavjetnu, nepromjenljivu, uvijek je ili bratstvo ili Načertanije i ne postoje nikakva vijuganja ili različita tumačenja. Ovako posmatrati bilo šta je vjerovatno lako, jer je u pitanju crno-bijela slika, ali je svakako pogrešno”, dodaje Đukić.

On ističe da su mnogi dijelovi srpskog društva, ne samo režimskog, nego i onog koji bi nazvali “liberalnijim”, imali paternalistički stav prema Crnoj Gori u prošlosti.

“Razlika je bila samo u tome što je ovaj dio društva s nipodoštavanjem posmatrao oponiranje režimu Mila Đukanovića i svodio ga na neočetništvo, kao što su nacionalisti nipodoštavajuće gledali bilo kakav crnogorski identitet. I tu je jedna veća tema, koja nije vezana samo za Srbiju, da mnogi činioci u bivšim jugoslovenskim republikama crnogorsku politiku gledaju tako, usko kroz svoj interes istovremeno posmatrajući sve koji se sa tim interesom ne slažu kao nedostojnima”, objašnjava Đukić, podsećajući da su političari iz BiH vrijeđali svakog ko je imao i namjeru da nakon avgusta 2020. gradi Vladu bez DPS-a, a hrvatski političari redovno s unižavanjem komentarišu crnogorske prilike kao da govore “o nezrelom derištu”. Đukić upozorava da je problem što se kritikuju samo oni koji nam se ne sviđaju, umjesto da se “napadne” kompletna pojava.

Vukašin Obradović