Pouzdano tumačenje prošlosti

Galerija Narodnog univerziteta u Vranju: „Srbija u Velikom ratu“

Grupa autora iz Istorijskog arhiva Požarevac, Vojnog arhiva i Instituta za savremenu istoriju Srbije imala je skromnu nameru, proisteklu iz želje da afirmacijom arhivskih dokumenata o Srbiji u vremenu Prvog svetskog rata i naučnih rezultata srpske istoriografije, još jednom skrene pažnju na pogubni uticaj revizije istorije.

Istraživački trud na odabiru arhivskih dokumenata iz fondova i zbirki Vojnog arhiva, Vojnog muzeja, Istorijskog arhiva Požarevac i Programskog arhiva RTS-a imao je za cilj da se ponudi jednovremena priča o ratnim dešavanjima u Srbiji u Prvom svetskom ratu i njihovom odrazu, posredstvom vizuelizacije ratnih događaja kroz prezentaciju da sada manje poznatih arhivskih fotografija, a još više arhivskih dokumenata koji su uglavnom bili nepoznati široj javnosti.

– U godini kada se u Srbiji obeležava stogodišnjica od početka Prvog svetskog rata – kažu autori izložbe dr Jasmina Nikolić i dr Bojan Dimitrijević – otvoren je novi talas interesovanja za ovu značajnu istorijsku temu, kako u Srbiji, tako i u regionu i čitavoj Evropi. Rat koji je pre sto godina potresao Stari kontinent ostavio je dramatične posledice po evropsku civilizaciju – milionske žrtve i materijalna razaranja – do tada nepoznate u evropskoj i svetskoj istoriji.

– Danas se mnoga pitanja ponovo postavljaju. Najviše se stavovi sučeljavaju oko „krivice“ za početak Velikog rata, više u medijima nego u naučnij javnosti koja ima ujednačene stavove o odgovornosti i posledicama ovog rata. Kraljevina Srbija je u ovom ratu, u koji je ušla nevoljno i sa velikom mukom posle dva balkanska rata, pretrpela velike ljudske gubitke i materijalna razaranja, od kojih se sasvim i u potpunosti nikada nije oporavila. Štaviše, ratna pobeda 1918. godine pretvorena je u ispunjenje političkog cilja o ujedinjenju srpskog i ostalih južnoslovenskih naroda iz Austougarske u novu jugoslovensku državu, u kojoj su političke i nacionalne tenzije dovele do decenija unutrašnjih sukoba i ratova u kojima se Jugoslavija raspadala i rušila, obesmišljavajući tako srpske žrtve podnete za njeno stvaranje u vreme Velikog rata.

– S tim u vezi, setiti se uzroka Velikog rata, vinovnika i žrtava, brojnih događaja koji su određivali smer kasnije istorije, znači još jednom kritički preispitati znanje o ratnoj epohi, pokloniti se milionima sačuvanih istorijskih dokumenata i istoriografskom nasleđu koje čine hiljade knjiga, uz poštovanje metoda istorijske i arhivističke nauke, ponuditi što pouzdanije tumačenje prošlosti.