Pobednička opijenost

,

Galerija Narodnog muzeja Vranje: „General Jovan Belimarković u dokumentima Istorijskog arhiva Šumadije“; Galerija Narodnog univerziteta Vranje: „Susreti sa publikom“, izložba o Istorijskom arhivu Vranje

Obe vranjske galerije, i Narodnog muzeja i Narodnog univerziteta, već januara tekuće godine nastavljaju svoj produkcijski zamah iz prethodne. Prvo su bile angažovane na proslavi Svetosavske nedelje, zapaženim postavkama, a sada, prilikom obeležavanja Dana Grada, 31. januara, nude takođe atraktivan program.

OMAŽ OSLOBODIOCU

U Galeriji Narodnog Muzeja, u toku je postavka izložbe „General Jovan Belimarković u dokumentima Istorijskog arhiva Šumadije“. Ova istorijska ličnost, u mnogo čemu i kontroverzna, za Vranjance je izuzetno značajna, jer je general Belimarković oslobodilac Vranja od Turaka, posle četiri i po veka ropstva. O vremenu u kojem je Belimarković živeo, kao i o njegovom liku i delu govori jedan od autora izložbe Goran Milosavljević.

– U Srbiji XIX veka, društveni položaj pojedinca u velikoj meri je zavisio od porodičnih i rodbinskih veza. Većina pripadnika srpske intelektualne i političke elite poticala je iz nekoliko moćnih porodica poniklih još u vreme ustanaka. Jedna od tih porodica bili su Baba-Dudići čiji je izdanak, pored mnogih drugih ličnosti iz javnog života, bio i general Jovan Belimarković.

– Jovan Belimarković je imao blistavu vojničku karijeru. Bio je jedan od prvih oficira školovanih u inostranstvu i među prvim nastavnicima u Artiljerijskoj školi u Beogradu, preteči slavne Vojne akademije. Njegovo ime vezano je za velike pobede srpske vojske u Drugom srpsko-turskom ratu (1877-1878.). Kao general na čelu Šumadijskog korpusa, učestvovao je u oslobađanju Pirota, Niša i Vranja, dok su njegove trupe stigle i na Kosovo.Bio je nosilac mnogih domaćih i stranih odlikovanja, među njima, kao kuriozitet, turskog ordena Medžedije 3. reda.

– Belimarkovićeva politička karijera nije bila toliko besprekorna kao vojnička, jer se njegovo ime vezivalo za finansijske afere o kojima se raspravljalo u Narodnoj skupštini. I pored toga, on je u različitim vremenskim periodima bio na značajnim funkcijama u državi: upravnik varoši Beograda, ministar vojni, član Državnog saveta, namesnik maloletnog kralja Aleksandra Obrenovića i predsednik Senata. Pripadao je grupi liberala tzv. dinastijaša odanih Obrenovićima, bez obzira na povremene nesporazume koje je imao sa knezom Mihailom, a potom i sa kraljem Aleksandrom. Nakon Majskog prevrata 1903, povukao se u Vrnjačku Banju gde je i preminuo 1906. godine. Istorijski arhiv Šumadije u Kragujevcu je, prikazujući originalana dokumenta iz ostavštine generala Jovana Belimarkovića, pokušao da rekonstruiše život i rad ovog slavnog srpskog vojskovođe.

Na postavci u Vranju, na udarnom mestu su dokumenta koja se tiču Vranja i Vranjanaca. Iz njih se vidi da su Vranjanci jako voleli generala Belimarkovića, kao svog oslobodioca, da su imali beskonačno poverenje u njega, te da su mu se obraćali kad god su, kao varoš, bili u nekom problemu. I on im je većinom izlazio u susret.

Ipak, postoje i neki apokrifi o njemu i Vranju. Po njima, nije on prvi ušao u Vranje na belom konju predvodeći oslobodilačku srpsku vojsku iz pravca Raške, već je to bio tada mladi poručnik, kasnije proslavljeni vojvoda Stepa Stepanović, koji je, navodno, sa svojom jedinicom iz pravca Poljanice, prvi ušao u oslobođeno Vranje. Međutim, general je poručniku preuzeo venac slave, što se ne bi moglo nazvati neuobičajenim, a to je toliko naljutilo Stepu, da je odmah napustio Vranje, i nikada više u njega nije kročio.

Takođe, barata se podacima da se Belimarković, u pobedničkoj opijenosti, svirepo osvetio Turcima – za ciglo jednu noć, dinamitom je u Vranju srušeno 16 turskih verskih i svetovnih objekata – osam džamija, šest tekija, i dva turska groblja. Nekim čudom, pretekli su amam, pašini konaci i Beli most, koji je sada simbol Vranja; valjda je generalu ponestalo džebane.

Bilo kako bilo, general Jovan Belimarković ostaje gorostasna figura u istoriji Vranja, koje mu se, eto, dostojno odužuje.

BLAGO PROŠLOSTI

U Galeriji, pak, Narodnog univerziteta u Vranju, takođe u okviru proslave Dana Grada, postavljena je izložba „Susreti sa publikom“, o radu Istorijskog arhiva u Vranju, koji nosi naziv „31. januar“, po datumu oslobođenja od Turaka 1878. Ova institucija sve više izlazi iz stereotipnih okvira prašavih rafova sa arhivskom građom, i u javnost izlazi, prezentujući blago prošlosti našega grada.

Pa tako, jedna od osnovnih delatnosti Istorijskog arhiva je kulturno-prosvetna, koja se realizuje kroz različite aktivnosti, a to su izložbe, predavanja, promocije publikacija, izdavaštvo i saradnja sa medijima. Zahvaljujući ovoj delatnosti vranjski Arhiv je u toku višedecenijskog rada prestao da bude ustanova zatvorenog tipa, čija je arhivska građa dostupna samo zaposlenima i zaljubljenicima istorije. Zaposleni u ovoj ustanovi kulture poslednjih decenija sve više nastoje da se naši sugrađani upoznaju sa arhivskim dokumentima, koji svedoče o značajnim događajima iz bliže i dalje prošlosti naše nacionalne istorije. To je doprinelo da se promeni odnos prema dokumentima u cilju njihovog očuvanja kao kulturnog bogatstva za buduće generacije.

Do sada je ova ustanova kulture priredila oko 20 izložbi sa značajnim arhivskim dokumentima iz svojih fondova i zbirki. Osim sopstvenih, arhivisti ove ustanove angažovali su se i na realizovanju izložbi u saradnji sa drugim srodnim ustanovama i institucijama, među kojima posebno mesto zauzimaju Arhiv Srbije i Arhiv Jugoslavije. Na ovaj način naši sugrađani bili su u prilici da se upoznaju sa kulturnom baštinom koja je nastala na celom području naše zemlje.

Osim izložbi Arhiv u Vranju je u proteklim godinama organizovao više predavanja o značajnim istorijskim događajima.

Promocije knjiga su jedan od oblika kulturno-prosvetne delatnosti. Arhiv nastoji da promoviše one publikacije koje svojim sadržajem privlače pažnju ne samo istoričara, već i ostalih poslenika društvenih nauka. To su uglavnom publikacije iz nacionalne istorije. Osim što radi na predstavljanju publikacija drugih izdavača, Arhiv je od samog osnivanja zapošeo sopstvenu izdavačku delatnost. Do sada je u njegovom izdanju objavljeno 18 publikacija bibliografskog, istorijskog i književnog sadržaja.

Zahvaljujući ovim aktivnostima Arhiv je dobio jednu drugu dimenziju i to edukativnu, koja se ogleda u njegovom doprinosu na sticanju novih saznanja i širenju vidika kod naših sugrađana, a posebno kod školske omladine.

Početak godine, dakle, u vranjskim galerijama dosta obećava, pa kulturni sladokusci Vranja s pravom očekuju još bogatiju ponudu.