Sam svoj knjigovođa

Da li su građanin i vernik dve ličnosti u jednoj? Pa kada kao vernik daje prilog, to crkva oberučke prihvata i blagosilja; ali, kada kao građanin pita šta je sa tim parama, ona se vređa i poziva na odvojenost crkve i države

Finansijski skandal u Eparhiji raško-prizrenskoj otvorio je, najzad, mnogobrojna pitanja a propo tokova novca u SPC, te neminovno i u Eparhiji vranjskoj. Koliko je odista crkva odvojena od države i da li, paradoksalno, upravo ona čuva tekovine sekularne države, ali samo u segmentima koji njoj odgovaraju? Recimo, u pogledu finansija, tokova novca koji sasvim očigledno kola u velikim količinama, a oličen u skupim džipovima kojima se sveštena lica voze, u luksuzu vladičanskog dvora, u velikom graditeljskom zamahu obnove i izgradnje sakralnih objekata na području Eparhije, pogotovo od dolaska vladike Pahomija na episkopski tron, 1992. godine; a sve to papreno košta. Skromnost, kao vrlina i monaški zavet, potisnuta je u drugi plan.

BOGOUGODNI RITMOVI

Eparhija vranjska danas posluje kako kakva holding-kompanija, sa raznovrsnim delatnostima, od kojih su sve manje-više profitabilne (vidi okvir). Tu je i proizvodnja i prodaja meda, vina i rakije, prodaja sveća i crkvenih relikvija (ikona, brojanica, kandila, svećnjaka, sasuda), izdavačka delatnost, masmediji putem frekvencije radija „Iskon“, prodaja grobnih mesta, koja se eufemistički naziva „zakupnina“, prilozi u novcu i naturi, rentiranje crkvenog i manastirskog zemljišta, a ono što je začudilo širu javnost jeste rentiranje konaka manastira Sveti Prohor Pčinjski.
Naime, javnost će se opomenuti spora između Eparhije vranjske i bujanovačkog „Vrela“ tokom devedesetih, upravo oko konaka manastira. Stvar je dobila dimenzije ličnog, između vladike Pahomija i direktora „Vrela“ Ranđela Veljkovića, pa se sve posle mnogo natezanja završilo na sudu. Krunski argument Eparhije u sporu bio je da se konak u okviru sakralnog objekta, manastira, ne može koristiti u plotske svrhe, da se tu u vreme posta i molitve jede, pije, igra i peva. Sud je presudio u korist Eparhije, konak joj je vraćen, ali šta se sada dešava? Konak manastira Eparhija izdaje privatniku, po nezvaničnim podacima za sumu od oko 8.000 evra mesečno, i ponovo se tamo rade restoraterski i hotelijerski poslovi. Dakle, još jedan izvor prihoda Eparhije.
-Kada sam to čuo – kaže bivši član Upravnog odbora „Vrela“ – sada me je sramota što sam na sednici UO glasao da se konak vrati manastiru.
Ono, međutim, što intrigira širu javnost, a naročito pravoslavne vernike, jeste pitanje – gde njihov novac, dat u najplemenitije svrhe, završava? Posle famozne „afere Pahomije“, a sada i nakon skandala u Eparhiji raško-prizrenskoj, sve su glasniji apeli javnosti da Eparhija u svom poslovanju bude transparentnija. Vladika vranjski Pahomije nije uspeo da u punoj meri nađe zajednički jezik sa svojom pastvom, pa su Vranjem i okolinom počele da kolaju glasine o prihodima i rashodima Eparhije.
-Po dolasku Pahomija – kaže izvor iz crkvenih krugova koji je želeo da ostane anoniman – sve je centralizovano. Recimo, prihodi od sveća, koji su jedni od najvećih u poslovanju Eparhije, sa nadležnosti crkvenih opština prebačeni su u nadležnost Eparhije. Sada ona, po cenama koje sama odredi, prodaje sveće crkvenim opštinama, po znatno višim cenama. Onda nas vernici ruže i nazivaju lopovima. Parohijama je nametnut i određeni broj crkvenih kalendara, koji im realno ne trebaju, pa ono što prodaju – prodaju, ostalo poklanjaju; a sve to mora da se plati Eparhiji.
Ovaj izvor tvrdi da je po dolasku Pahomija eparhijski razrez na crkvene opštine najmanje duplo povećan.
-Nekoliko crkvenih opština i parohija Eparhije vranjske upola su administrativno smanjene, a razrez im je dvostruko povećan.
Takođe, prilikom obnove Gradske crkve, što je bila ideja vladike, navodi ovaj izvor, Eparhija je Crkvenoj opštini Vranje, naručiocu radova, ponudila novac na zajam da se rekonstrukcija završi.
-Tu spada – kaže naš sagovornik – i niz umešnih poteza da se zarade pare; recimo, oko velikih praznika, kada su u crkvenoj porti gužve, i ljudi ne pitaju pošto je šta, cene se značajno dižu. Koji će roditelj za „vrbicu“ pitati zašto je zvonce toliko skupo, ili ikonica? Kad gužva prođe, cene se vrate na staro, i svi mirni i zadovoljni. Naravno, u knjigovodstvu je sve „čisto“.

DEVET AUTOMOBILA

Sumnju javnosti izazvalo je i osnivanje OFK „Soko“ 1996. godine, kluba Eparhije vranjske, a još više njegovo gašenje, u vreme „afere Pahomije“. Spekulisalo se da tu određene interese ima mlađi sin Dragomira Tomića, Aleksandar-Baća.
-Najbolji način da „operete“ novac jesu donacije – kaže učesnik događanja oko kluba – uplatite donaciju, primalac zadrži procenat, koji je obično oko 20 posto, i ostalih 80 posto vratite donatoru, ali to je sada „čist“ novac.
Izvesni tadašnji funkcioneri tog fudbalskog kluba to sa indignacijom odbijaju, kažu da Eparhija nije imala nikakve materijalne interese, i da su, čak, iz svog džepa finansirali klub.
Čaršijske priče kolaju i dalje, poput one da je izvesni službenik jednog organa gonjenja „provalio“ staze i bogaze kojima je prošlo najmanje devet luksuznih automobila, u kom se slučaju pominju i tokovi novca Eparhije vranjske. Dotični službenik se time negde neoprezno javno pohvalio, aber je dopro do tamo gde treba, te je službenik unapređen, čak i premešten iz Vranja na viši položaj, a slučaj je ostao samo na nivou spekulacija i čaršijskih priča. Kao i humanitarna pomoć u novcu i naturi, grdnim šleperima, koji su prošli kroz Eparhiju vranjsku, zahvaljujući svom geostrateškom položaju, svojevrsni tranzit u vreme krvavog raspada Jugoslavije i okolnih ratova, naročito u Bosni. Nagađanja šta je u tim šleperima prevoženo, dostižu granice fantastike.
I sve će dosezati, i preći te granice, dok ne postane transparentno i javnosti dostupno. Ako se vratimo na početak, doći ćemo do floskule da je Crkva odvojena od države, i da država nema nikakvo pravo da se meša u crkvene stvari, pa makar se radilo i o narodnim parama. Jer, ono što se ostavi na ikonu, što se stavi u kutiju za donaciju, ono čime se kupi sveća ili ikonica, zarađeno je i odvojeno od novca ljudi koji ga danas i ovde krvavo zarađuju, i na to plaćaju porez. Da li su građanin i vernik dve ličnosti u jednoj? Pa kada kao vernik daje, to crkva oberučke prihvata i blagosilja; ali, kada kao građanin pita šta je sa tim parama, ona se vređa i poziva na odvojenost crkve i države, to crkva rešava „kanonski“, da ostane u kući, po svom unutrašnjem ustrojstvu. Kao što je pribogu Tito priznavao samo sud svoje partije. Što, opet, nije sprečilo državu da ga po pozitivnim zakonima goni.

INSTITUCIJE
„Vranjske“ su na adrese MUP-a, Poreske uprave, Poreske policije i Tržišne inspekcije poslale pitanja po Zakonu o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, sa pitanjima:
-Da li je i kada u poslednjih pet godina, dakle u periodu od 2005. do 2010. godine, vršena kontrola poslovanja Eparhije vranjske?
-Da li imate ovlašćenja da proverite celokupno poslovanje Eparhije vranjske?
-Da li postoji deo poslovanja Eparhije vranjske koje ne podleže vašim nadležnostima?
-Ako je vršena kontrola, da li su pronađene neke nezakonitosti i da li ste podnosili eventualne prijave protiv odgovornih lica Eparhije vranjske?
Do zaključenja ovog broja nismo dobili odgovore na pitanja, osim pisanih ili usmenih obaveštenja da će o tome „odgovore dati nadređeni u Beogradu“. Rok za odgovor na ovaj zahtev po Zakonu je 15 dana.

EPARHIJA VRANjSKA
DRŽAVA NEMA INGERENCIJE
„Vranjske“ su Kancelariji episkopa vranjskog gospodina Pahomija uputile pitanja koja se odnose na finansijsko poslovanje Eparhije. U iscrpnom i blagovremenom dopisu, iz Eparhije smo dobili odgovore.
-Autokefalna, samostalna i samoupravna Srpska pravoslavna crkva – odgovor je na pitanje „koji su izvori finansiranja Eparhije vranjske – sa dostojanstvom Patrijaršije, čuvajući nepovredivost dogmatskog učenja i kanona Pravoslavne crkve, samostalno upravlja i uređuje crkveno-verske poslove i samostalno upravlja i raspolaže crkvenom imovinom po svom unutrašnjem pravu. Osnovni zakon unutrašnjeg uređenja (crkvenojerarhijskog i crkvenosamoupravnog) Srpske pravoslavne crkve je Ustav Srpske pravoslavne crkve koji je donet 16. novembra 1931. godine, a čije izmene i dopune je doneo Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve 6. maja 1947. godine (AS broj 46/Zap. 144 iz 1947. godine), koji je objavljen u službenom listu Srpske pravoslavne crkve „Glasnik“ broj 7-8 od 01. avgusta 1947. godine koji je na snazi i danas sa manjim dopunama – odlukama Svetog arhijerejskog sabora SPC.
U skladu sa članom 6. Ustava Srpske pravoslavne crkve koji glasi: „Srpska pravoslavna crkva samostalno upravlja i slobodno raspolaže crkvenom imovinom, crkvenim fondovima i zadužbinama (zakladama), u granicama ovog Ustava i državnih zakona.
Crkvene vlasti samostalno odlučuju o primanju zadužbina koje su namenjene crkvenim zadacima.
Srpska pravoslavna crkva samostalno vrši kontrolu svojih prihoda i rashoda.
Imovina Srpske pravoslavne crkve služi samo ciljevima Crkve i ne može se ni pod kojim vidom od nje oduzimati ni na druge ciljeve upotrebljavati, osim slučajeva eksproprijacije predviđene zakonom. Pravoslavna eparhija vranjska kao sastavni deo Srpske pravoslavne crkve postupa u skladu sa napred navedenim odredbama Ustava Srpske pravoslavne crkve, a u skladu sa članom 244. ima sledeće izvore finansiranja:
Prihode od eparhijskih dobara,
Prihode od crkvenih fondova, zadužbina i eparhijskih ustanova i zavoda,
Prihode od dobrovoljnih priloga, darova i zaveštanja, ukoliko su namenjeni eparhijskim potrebama,
Prihode od razreza na Crkvene opštine i Uprave manastira,
Prihode od izdavačke delatnosti,
Prihode od budžetskih sredstava dobijenih od države.
„Vranjske“ su dalje pitale da li postoji jedinstveno knjigovodstvo o prihodima i rashodima Eparhije vranjske, na šta odgovor glasi:
– U skladu sa članom 236. stav 3. Ustava Srpske pravoslavne crkve, kao i odgovarajućih odredbi Uredbe o računovodstvu Srpske pravoslavne crkve, objavljenoj u službenom listu SPC „Glasnik“ 28. jula 1936. godine (koja je na snazi i danas), na svim nivoima Srpske pravoslavne crkve vodi se jedinstveno knjigovodstvo o prihodima i rashodima, pa je to i slučaj sa Eparhijom vranjskom koja vodi jedinstveno knjigovodstvo o svim prihodima i rashodima.
Za svako poslovanje, pa i Eparhije vranjske, mora postojati kontrola. Tako i u Eparhiji.
– Poslovanje Pravoslavne eparhije vranjske (završni račun za prethodnu godinu i budžet za narednu – tekuću godinu), u skladu sa članom 236. stav 4. kontroliše i odobrava Patrijaršijski upravni odbor Srpske pravoslavne crkve u smislu člana 101. tačka 4. i člana 153. tačka 3. Pre nego što se dostave Patrijaršijskom upravnom odboru SPC na uvid i odobrenje, završni račun i budžet Eparhije vranjske razmatra i usvaja na svojim posebnim sednicama Eparhijski upravni odbor Pravoslavne eparhije vranjske („Crkvena vlada Eparhije vranjske“) i Eparhijski Savet Pravoslavna eparhije vranjske („Crkvena skupština Eparhije vranjske“ – najviše samoupravno telo Eparhije vranjske). Oba ova Eparhijska organa čine predstavnici sveštenstva, monaštva i vernika sa prostora cele Eparhije vranjske.
Tek po odobrenju završnog računa i budžeta Eparhije vranjske od strane Patrijaršijskog upravnog odbora Srpske pravoslavne crkve, smatra se da je kalendarska godina uredno završena, a u tekućoj godini postupa se po odobrenom budžetu.
Analogna pravila se primenjuju i na kontrolu prihoda i rashoda Crkvenih opština i Uprava manastira koje kontroliše Eparhijski upravni odbor Pravoslavne eparhije vranjske u skladu sa Ustavom SPC.
S obzirom da je potrebno o ovome obavestiti javnost, obaveštavamo Vas da je dosadašnje poslovanje Eparhije vranjske od kako se na njenom čelu nalazi Episkop vranjski Gospodin Pahomije od 1992. godine do 2010. godine ocenjeno izuzetno visokom ocenom od strane hadležnih tela Patrijaršijskog upravnog odbora Srpske pravoslavne crkve.
Sada se dolazi do jednog od najvažnijih pitanja, a to je da li državni organi imaju zakonska ovlašćenja da kontrolišu celokupno poslovanje Eparhije vranjske.
– Republika Srbija je – kaže se u odgovoru – sekularna država u kojoj je Crkva odvojena od države i blagodareći ovoj tekovini savremenog demokratskog uređenja država, Republika Srbija donela je Zakon o crkvama i verskim zajednicama („Sl. Glasnik RS“ broj 36. od 28. aprila 2006. godine) koji u članu 6. glasi:
„Crkve i verske zajednice su nezavisne od države i jednake pred zakonom.
Crkve i verske zajednice su slobodne i autonomne u određivanju svog verskog identiteta.
Crkve i verske zajednice imaju pravo da samostalno uređuju i sprovode svoj poredak i organizaciju i da samostalno obavljaju svoje unutrašnje i javne poslove.“
Član 26. stav 2. ispog Zakona glasi:
„Crkve i verske zajednice samostalno upravljaju svojom imovinom i novčanim sredstvima, u skladu sa sopstvenim sutonomnim propisima“.
Imajući u vidu napred navedene odredbe zakona o crkvama i verskim zajednicama, državni organi nemaju ovlašćenja da kontrolišu poslovanje Srpske pravoslavne crkve, a samim tim i Eparhije vranjske u delu njenih izvornih prihoda koje smo napred naveli, ali zato imaju pravo da kontrolišu i to uredno čine, samo sredstva iz budžeta Republike Srbije koje namenski uplaćuju Srpskoj pravoslavnoj crkvi, odnosno Eparhiji vranjskoj u konkretnom slučaju.
-U poslednjih pet godina (od 2005. do 2010. godine) – kaže se u odgovoru na pitanje „da li su državne institucije i koje, koristile pravo kontrole poslovanja“ – Pravoslavna eparhija vranjska bila je korisnik državnih budžetskih sredstava iz Ministarstva vera, Ministarstva kulture i Ministarstva životne sredine i prostornog planiranja Republike Srbije. Prilikom dodele ovih sredstava, resorni Ministri donose rešenje o njihovom iznosu i nameni, nakon čega se potpisuje Ugovor o ovim sredstvima između resornog Ministarstva i Eparhije vranjske. Po potpisivanju ovih Ugovora, sredstva se prebacuju na tekući račun Eparhije vranjske koja, navedenim Ugovorom, vrši utrošak istih i u skladu sa svoj obavezama dostavlja nadležnoj službi Ministarstva:
Izveštaj o utrošku sredstava,
Fotokopije knjigovodstvenih dokumenata (uplate i isplate) o utrošku sredstava,
Ukoliko se radi o građevinskim radovima, Eparhija dostavlja Ugovor sa izvođačem radova, sve privremen i okončanu situaciju o izvedenim radovima,
S obzirom da je prilikom utroška državnih budžetskih sredstava Srpska pravoslavna crkva
– Eparhija vranjskih obveznik plaćanja poreza na dodatu vrednost (PDV), u svom izveštaju Eparhija dostavlja i dokumentaciju o uplati PDV-a za izvedene radove i usluge.

Dakle, Eparhija vranjska uredno izvršava sve svoje obaveze prema državi, koje proizilaze iz pozitivnog zakonodavstva Republike Srbije (svi izveštaji i fotokopije uplata i isplata nalaze se kod nadležnih finansijskih službi resornih Ministarstava) i o tome raspolaže arhivom koju u svakom trenutku može staviti na uvid nadležnim državnim organima, kada se radi o državnim budžetskim sredstvima.
Isto je i u pogledu izvornih budžetskih sredstava Crkve, na koje se ne odnose propisi države, ali koje strogo kontroliše nadležni Patrijaršijski upravni odbor Srpske pravoslavne crkve.
„Vranjske“ su dalje upitale kakav je stav Eparhije vranjske prema aktuelnim zbivanjima u Eparhiji raško-prizenskoj, na šta su dobile odgovor:
Eparhija vranjska, kao i cela naša Crkva, sa žaljenjem je pratila nemila događanja u Eparhiji raško-prizrenskoj, ali uz Božiju pomoć, svedoci smo da se situacija smirila, pa se nadamo da će i u Eparhiji raško-prizrenskoj stanje biti redovno jer je to trenutno najosetljiviji deo naše crkve.
Međutim, u nekim medijima pojavila se vest da je Njegovo preosveštenstvo vladika vranjski g. Pahomije među episkopima koji traže vanredno zasedanje Sabora SPC na kome bi se raspravljalo o aktuelnim zbivanjima u Eparhiji raško-prizrenskoj.
-Ovo je – kaže se u dopisu iz Eparhije – netačna tvrdnja i još jedna u nizu novinarskih spekulacija a najbolji odgovor na ove i slične novinarske spekulacije može se dati citatom iz svetog pisma: „Sve vam je dozvoljeno, ali vam nije sve na korist.“ Nažalost, odgovornost za javno iskazanu reč i iznesene netačne tvrdnje odavno ne postoji u novinarskom kodeksu na našoj informativnoj sceni, pa smo svedoci velikog broja netačnih tvrdnji izrečenih povodom događanja u Eparhiji raško-prizrenskoj.

GLAS NARODA
DA LI DRŽAVA TREBA DA ISPITUJE POSLOVANjE CRKVE?
Dobrisav Matović (58), nezaposlen :
– Ne, crkva ima svoje zakone i sudove.
Srećko Jašarević (42), radnik :
– Mislim da ne treba.
Nikola Savić (23), radnik :
– Ne bi trebalo da se meša u poslovanja crkve.
Daniel Dojčinović (28), radnik :
– Ne zanima me.
Aleksandar Stamenković (38), prosvetni radnik :
– Država treba da ispituje svoja poslovanja, poslovanja crkve narod, ali država treba da zna da narod više veruje crkvi.